มาทำความรู้จักกับตั๊กแตนแคระกัน

     เวลาที่ผมเดินทางไปตามสถานที่ต่างๆทางธรรมชาติ โดยเฉพาะสถานที่ที่เป็นน้ำตก ตอนเดินไต่ไปตามก่อนหินต่างๆ มักจะมีแมลงตัวเล็กๆปีกยาวๆ บินไปบินมาจากก้อนหินก้อนหนึ่งสู่ก้อนหินก้อนหนึ่ง ด้วยความสงสัย จึงไล่ดูว่าแมลงตัวเล็กๆเหล่านั้นคือแมลงกลุ่มไหน เมื่อผมได้เห็นตัวแมลงตัวนั้นใกล้ๆ มันมีลักษณะคล้ายตั๊กแตน แต่มีปีกที่ดูแข็งหนากว่าตั๊กแตนทั่วไปที่เคยพบเห็น จึงถ่ายรูปมาเพื่อสอบถามผู้เชี่ยวชาญท่านต่างๆที่ศึกษาเกี่ยวกับแมลง และได้คำตอบว่า มันคือ ตั๊กแตนแคระ ใน Family Tetrigidae แต่ยังไม่มีท่านใดสามารถให้ข้อมูลลงในระดับที่ลึกกว่า Family ได้ ด้วยเหตุนี้จึงเป็นแรงบันดาลใจให้ผมตั้งใจที่จะศึกษาลงไปในเชิงลึก

ตั๊กแตนแคระ คืออะไร?
     เมื่อพูดถึงตั๊กแตนแคระ คนทั่วไปจะไม่ทราบว่า หน้าตามันเป็นเช่นใด หรืออาจจะบอกว่า มันใช่ตั๊กแตนตัวเล็กๆตามสนามหญ้าหรือไม่ ตั๊กแตนแคระจัดอยู่ในวงศ์ Tetrigidae อันดับ Orthoptera หรืออันดับของแมลงในกลุ่มตั๊กแตน จิ้งหรีด แมลงกระชอน มีชื่อเรียกสามัญภาษาอังกฤษว่า grouse locusts, pygmy locusts, groundhoppers หรือ pygmy grasshoppers มีการจำแนกชนิดแล้วทั่วโลกประมาณ 1,400 ชนิด ใน 270 สกุล มีการแพร่กระจายทั้งในเขตร้อนและเขตกึ่งร้อน พบอาศัยอยู่ตามแหล่งน้ำลำธาร หรือแอ่งน้ำในป่า บ่อบึง ลานพื้นดินที่ชิ้นแฉะ หรือโขดหินที่มีมอสขึ้นปกคลุม จนกระทั่งป่าที่ความแห้งแล้ง ตั๊กแตนแคระเป็นตั๊กแตนที่มีขนาดเล็กมักมีสีสันไม่สดใสและชอบกินสาหร่าย, พืชกลุ่มไบรโอไฟต์, ไลเคน และสภาพบางรูปแบบของฮิวมัสเป็นอาหาร ตั๊กแตนแคระมีลักษณะเด่นที่เห็นได้ชัดเจน คือ ส่วนอกปล้องแรก (pronotum)ยื่นยาวไปคลุมปลายส่วนท้อง นอกจากนี้ ปีกคู่หน้าหดสั้น หรือไม่ปรากฏให้เห็น โดยทั่วไปตั๊กแตนแคระจะมีขนาดไม่เกิน 3 ซม. ตั๊กแตนแคระบางชนิดมีความสามารถในการว่ายน้ำและดำน้ำเมื่อยามถูกภัยคุกคามได้ และยังมีความสามารถในการป้องกันการถูกกินโดยผู้ล่าที่มีช่วงปากแคบได้อีกด้วย ตั๊กแตนแคระไม่สามารถสร้างเสียงในการสื่อสารได้ แต่สามารถสร้างแรงสั่นสะเทือนจากกล้ามเนื้อส่วนต่างๆของร่างกายในการสื่อสารได้
 

 

ตั๊กแตนแคระในธรรมชาติ
 

การศึกษาทางระดับอนุกรมวิธานและข้อมูลงานวิจัยทั่วโลก
     ตั๊กแตนแคระถูกจัดจำแนกออกเป็นวงศ์ย่อยลงไปอีก 9 วงศ์ย่อย ได้แก่ Batrachideinae, Cladonotinae, Cleostratinae, Discotettiginae, Lophotettiginae, Metrodorinae, Scelimeninae, Tetriginae และ Tripetalocerinae โดยอาศัยลักษณะทางสัณฐานวิทยา (Morphology) เป็นตัวจัดจำแนก ปัจจุบันงานตีพิมพ์เกี่ยวกับตั๊กแตนแคระมีมากมายหลายชิ้นที่ถูกเขียนขึ้น มีหลายๆวงศ์ย่อยที่ไม่ได้รับการ revision ทำให้ข้อมูลทางอนุกรมวิธานเป็นที่สับสนและยากต่อการจำแนกชนิด เพราะปัจจุบันเหลือผู้ที่ทำการศึกษาตั๊กแตนแคระอย่างจริงจังอยู่เพียงไม่กี่คน ทำให้ไม่สามารถรวบรวมข้อมูลเพื่อทำการ revision และปรับแก้ให้ถูกต้องได้

การศึกษาทางด้านตั๊กแตนแคระในพื้นที่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้และประเทศไทย
     ในพื้นที่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีการสรุปข้อมูลว่ามีการสำรวจพบทั้งหมดประมาณ 120 สกุล มากกว่า 760 ชนิด ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีความหลากชนิดของตั๊กแตนแคระมากที่สุด ในหลายๆประเทศ เช่น พม่า อินโดนีเซีย เวียดนาม ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย สิงคโปร์ มีการศึกษาสำรวจและทำการตีพิมพ์ข้อมูลไว้มากมาย โดยนักวิจัยชาวต่างชาติ ส่วนการศึกษาในประเทศไทยเองนั้น แทบจะเรียกได้ว่าไม่มีข้อมูลพื้นฐานอยู่เลย มีเพียงการบรรยายชนิดใหม่ 4-5 ชนิดจาก collection ของนักวิจัยชาวต่างชาติที่เข้ามาสำรวจแมลงและตีพิมพ์ไว้นานมากแล้ว


ตั๊กแตนแคระในวงศ์ย่อย Tetriginae

ความสำคัญและแนวโน้มทางการศึกษาทางอนุกรมวิธานของตั๊กแตนแคระในประเทศไทย
     ตั๊กแตนแคระถูกจัดให้เป็นแมลงที่ไม่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจ มีการศึกษาอย่างมากมายถึงความสำคัญของบทบาทของตั๊กแตนแคระในระบบนิเวศ และการศึกษาถึงลักษณะพฤติกรรมการอยู่อาศัยของพวกมัน แต่มีเพียงเอกสารน้อยชิ้นมากที่เขียนถึงเรื่องพฤติกรรมเหล่านี้ ตั๊กแตนแคระแต่ละชนิดมีการกินอาหารที่ไม่เหมือนกัน และพบได้ตามสภาพที่อยู่อาศัยที่แตกต่างกัน และสามารถใช้ศึกษาถึงระดับสภาพแวดล้อมและการมีอยู่ของ primary production บางชนิดในแต่ละพื้นที่ที่พบได้ด้วย แต่การศึกษาในเรื่องนี้ต้องใช้เวลาในการศึกษา ส่วนในการศึกษาทางอนุกรมวิธานของตั๊กแตนแคระในประเทศไทย มีแนวโน้มที่จะมีการค้นพบตั๊กตนแคระในระดับสกุลใหม่และชนิดใหม่มากกว่า 30 ชนิด เพราะในประเทศไทยมีการทำสำรวจข้อมูลแมลงในกลุ่มนี้น้อยมาก จากการเก็บสำรวจของผม ณ ปัจจุบัน ก็พบตั๊กแตนแคระชนิดใหม่มากกว่า 5 ชนิด และเชื่อว่าจะเพิ่มจำนวนมากขึ้นในอนาคต

ณ สุดท้ายนี้ ขอขอบคุณผู้ที่สนับสนุนการศึกษาวิจัยทางตั๊กแตนแคระแก่ผมทุกท่าน และขอบคุณทุกท่านที่เข้ามาอ่านบทความนี้นะครับ

เรื่อง: ภัทรวิชญ์ ดาวเรือง และ Prof. Dr. Sergey Storozhenko
ภาพ: ภัทรวิชญ์ ดาวเรือง และ คมสัน หงภัทรคีรี