งูลายสาบคอแดง...เหล้าขวดเก่า เขย่ามารินใหม่

ตั้งแต่เข้าสู่ศตวรรษที่ 21 การศึกษาสายวิวัฒนาการร่วมในการจัดหมวดหมู่และจำแนกสิ่งมีชีวิต หรือให้เข้าใจสะดวกขึ้นผมขอใช้ว่า ศึกษา DNA แล้วกันนะครับ ทำให้มีการพบสัตว์ชนิดใหม่ของโลกจากชนิดซ่อนเร้นและสัตว์ที่เคยถูกแยกชนิดแต่มีลักษณะทางรูปร่างหน้าตาไม่ต่างอย่างชัดเจนถูกให้เป็นชื่อพ้องกลับมามีสถานภาพเป็นชนิดเต็มขึ้นมามากมาย ซึ่งงูลายสาบคอแดงก็เช่นกัน

งูลายสาบคอแดง มีชื่อดั้งเดิมคือ Tropidonotus subminiatusSchlegel, 1837โดยมีชุดตัวอย่างต้นแบบจากเกาะชวา ประเทศอินโดนีเซีย แล้วก้มีการเปลี่ยนแปลงชื่อสกุลมามากมาย จนมาถึงชื่อที่พวกเราคุ้นเคยคือ Rhabdophis subminiatus (Schlegel, 1837) ซึ่งระหว่างนั้นก็มีคนตั้งชื่องูลายสาบคอแดงที่มีชุดตัวอย่างจากมณฑลยูนนานภายใต้ชื่อ Natrix helleri Schmidt, 1925 แต่หลังจากนั้นไม่นานก็มีคนบอกว่า เฮ้ย!มันไม่น่าเป็นชนิดเต็มนะแต่ก็พอเห็นว่าต่างนิดๆ หน่อยๆ งั้นให้ไปเป็นชนิดย่อยแทนแล้วกัน ภายใต้ชื่อ Natrix subminiatus helleri ต่อมาก็รู้จักกันแพร่หลายในนาม Rhabdophis subminiatus helleri (Schlegel, 1837) แล้วก็ยังมีการตั้งชื่อชนิดย่อยใหม่ที่มีชุดตัวอย่าง จากประเทศไทย หรือสยาม ในขณะนั้น และจากเกาะไหหลำดองปนๆ กันว่า Natrix subminiatus siamensis Mell, 1931 และยังมีงูลายสาบคอแดงจากประเทศลาวถูกตั้งชื่อเป็น Natrix (Rhabdophis) laobaoensis Bourret, 1934 ด้วย แต่นักอสรศาสตร์วิทยาหลายๆ ท่านไม่เห็นด้วยว่ามันจะแยกจากประชากรต้นแบบยังไงหว่า เลยถูกยุบเป็นชื่อพ้องโดยสมบูรณ์ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1935 สรุปว่าเรายอมรับว่างูลายสาบคอแดงมี 2 ชนิดย่อยคือ ลายสาบคอแดง Rhabdophis subminiatus subminiatus (Schlegel, 1837)และ ลายสาบคอแดงเหนือ Rhabdophis subminiatus helleri (Schlegel, 1837) มายาวนาน ซึ่งเป็นการศึกษาเชิงสัณฐานวิทยาเป็นหลักนั่นเอง แล้วทั้งสองชนิดย่อยกก็มีรายงานพบในประเทศไทย

และแล้วการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่เกิดขึ้นในปี ค.ศ. 2021 โดยนักอสรศาสตร์ชาวจีนศึกษา DNAแล้วพบว่าสายวิวัฒนาการของงูลายสาบคอแดงแยกเป็น 2 กิ่งหลักชัดเจนระหว่าง2 ชนิดย่อยข้างต้น  Lui และคณะ (2021) เลยฟันธงทันทีว่างูลายสาบคอแดง 2 ชนิดย่อยนี้ ต้องแยกเป็นชนิด Rhabdophis subminiatus (Schlegel, 1837) และ Rhabdophis helleri (Schlegel, 1837) แล้ว 2 กิ่งนี้ก็แอบแตกปลายอีกข้างละ 2 กิ่งย่อยมาอีก

เร็วดุจฟ้าฟาด งูลายสาบคอแดงเพิ่งแยกเป็น 2 ชนิดไม่นาน มาวันที่ 22 พฤศจิกายน 2564  ก็มีผลการวิจัยของ David & Vogel (2021) ตีพิมพ์ พร้อมบอกว่า 2 กิ่งย่อยนั้นก็ไม่ธรรมดา มันแยกออกมาเป็นชนิดเต็มด้วยเช่นกัน โดยฝ่าย Rhabdophis  subminiatus ก็มีชนิดที่แยกออกมาเป็น Rhabdophis siamensis (Mell, 1931) ซึ่งเป็นการยกสถานภาพจากชนิดย่อยที่ต้องมาเป็นชื่อพ้องมาก่อนมาเป็นชนิดเต็ม และมี Natrix (Rhabdophis) laobaoensis Bourret, 1934เป็นชื่อพ้อง  ส่วนกิ่งฝ่าย Rhabdophis helleri ก็แยกมาเป็นชนิดใหม่แกะกล่อง คือ Rhabdophis confusus David & Vogel, 2021 โดยใช้ตัวอย่างที่ดองปนกับ Rhabdophis siamensis ที่มาจากเกาะไหหลำในตอนนั้น มาเป็นตัวอย่างต้นแบบของชนิดใหม่ในตอนนี้ ความหมายนะรึ...ก็มาจากเราเคยสับสนกับการจำแนกชนิดงูลายสาบคอแดงมาก่อนนั่นเอง

สรุปผลจากการศึกษาเชิงลึกทาง DNA จากงูลายสาบคอแดงที่มาชนิดเดียว มาตอนนี้ก็มาเป็น 4 ชนิด ได้แก่
1.       งูลายสาบคอแดงชวา Rhabdophis subminiatus (Schlegel, 1837) กระจายพันธุ์ในหมู่เกาะชวา และหมู่เกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซีย
2.       งูลายสาบคอแดง Rhabdophis siamensis (Mell, 1931) กระจายพันธุ์ในเขตอินโดจีนและคาบสมุทรไทย มีการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทั่วประเทศ
3.       งูลายสาบคอแดงเหนือ Rhabdophis helleri (Schlegel, 1837) มีการกระจายพันธุ์แนวขวางจากประเทศเนปาล ถึงจีนฝั่งตะวันออก ในประเทศไทยมีรายงานจากจังหวัดแม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ และเชียงราย
4.       งูลายสาบคอแดงไหหลำ Rhabdophis confusus David & Vogel, 2021เป็นสัตว์เฉพาะถิ่นของเกาะไหหลำ ประเทศจีน
 
 
เอกสารอ้างอิงหลัก
David, P. & Vogel, G. 2021. Taxonomic composition of the Rhabdophis subminiatus (Schlegel, 1837) species complex (Reptilia: Natricidae) with the description of a new species from China. Taprobanica10 (2): 89–120. https://doi.org/10.47605/tapro.v10i2.257

Liu, Q., Xie, X., Wu, Y., Shu, G., Guo, K., Guo, P. and Cui, L. 2021. High genetic divergence but low morphological differences in a keelback snake Rhabdophis subminiatus (Reptilia, Colubridae). J Zool Syst Evol Res. https://doi.org/10.1111/jzs.12484

http://www.reptile-database.org23 Nov2021